POLSKA ŚCIEŻKA W BERLINIE
Projekt zrealizowany przy wsparciu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej



Zdjęcia: Halina Roszkowska, Filip Wichrowski oraz inni uczestnicy projektu
Październik 2013

Polskich śladów w Berlinie jest wiele. Mieszkali tam polscy przemysłowcy, ziemiaństwo posiadało kamienice i majątki. W Berlinie więziono polskich powstańców z XIX wieku, w Berlinie mieszkało wielu Żydów pochodzenia polskiego. Gdy polscy żołnierze w 1945 roku wraz z Armią Czerwoną zdobywali Berlin, na Bramie Brandenburskiej na chwilę zawisła biało-czerwona flaga. Wreszcie, w podzielonym po wojnie Berlinie, mieszkało wielu Polaków, którzy dziś tworzą jedną z większych i bardziej aktywnych mniejszości. Organizują wiele bieżących wydarzeń, działają teraz legalnie i z rozmachem - biennale, festiwale, targi. Istnieją polskie księgarnie, kawiarnie, sklepy, do których przychodzą Niemcy, Turcy, Francuzi, Rosjanie, Polacy....

Dzięki Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz spotkaniom z pracownikami Polsko-Niemieckiego Magazynu Dialog i Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie mogliśmy poznać polskie ślady w Berlinie, a było ich tak wiele, że wszystkich nie sposób było opisać i sfotografować. Zebraliśmy najważniejsze i najciekawsze, i na ich podstawie powstanie wkrótce mapa "Polska ścieżka w Berlinie", która będzie do ściągnięcia również na stronie Hoffmanowej.
Zanim mapa będzie gotowa, przedstawiamy jedną z interesujących historii związanych z polskimi śladami w stolicy Niemiec.

Dynamicznie rozwijająca się w XIX wieku stolica Prus stała się magnesem przyciągającym także i polską arystokrację. Atanazy Raczyński przeniósł się z Poznania do Berlina w roku 1826, mając 28 lat, i szybko stał się zaufanym urzędnikiem króla Prus Fryderyka Wilhelma IV. Nie ukrywał przy tym polskiego pochodzenia, był więc ceniony zarówno przez Niemców, jak i Polaków.

W życiu kulturalnym Berlina zaistniał Raczyński jako autor pierwszej, wydanej po francusku, niemieckiej historii sztuki, kolekcjoner dzieł sztuki, mecenas artystów i właściciel imponującej galerii. Pierwsze dziesięć lat spędził w pałacu przy ulicy Unter den Linden 21, później przeprowadził się na Plac Królewski (dziś Plac Republiki). Swoją nową siedzibę urządził nietypowo – sam zamieszkał w części środkowej, a oba skrzydła przeznaczył na mieszkania i warsztaty dla malarzy, którym fundował stypendia.

Centralną część pierwszego piętra pałacu zajęła galeria skarbów europejskiego oraz niemieckiego malarstwa, którą Raczyński udostępnił do zwiedzania. Była to na owe czasy kolekcja wyjątkowa i nietypowa. Gromadziła dzieła zarówno dawnych mistrzów jak i artystów współczesnych. była codziennie dostępna dla zwiedzających, w salach zastosowano innowacyjne, nowoczesne oświetlenie. Stanowiła przedmiot podziwu, a także konkurencję dla tradycyjnych muzeów państwowych w Berlinie.

Gdy w roku 1871, po pierwszych wyborach do Reichstagu, rozpoczęto poszukiwania stałego miejsca na obrady parlamentu, wybór padł na działkę Raczyńskiego, ten jednak aż do śmierci zdecydowanie odmawiał jej sprzedaży. Dopiero jego syn, Edward, wykazał gotowość do kompromisu, umożliwiając tym samym rozpoczęcie budowy niemieckiego parlamentu. Przekazał ziemię wraz z pałacem Niemieckiej Rzeszy, otrzymując odszkodowanie w wysokości 1,1 miliona marek.

Atanazy Raczyński zmarł w roku 1874 i został pochowany na katolickim cmentarzu św. Jadwigi w dzielnicy Berlin-Mitte. Najsłynniejszy obraz kolekcji, „Madonna z Dzieciątkiem i śpiewającymi aniołami” Botticellego, można dzisiaj oglądać w Galerii Malarstwa w Berlinie, pozostałe dzieła wróciły do rodzinnego miasta Raczyńskich, Poznania.